80 yıl önce ,17 Nisan 1940 yılında aydınlanmanın ve bilimsel düşüncenin en etkili,en çağdaş,en verimli eğitim yasası mecliste kabul edildi.3803 sayılı Köy Enstitüleri Yasası 24 madde idi ve gelecek nesillere büyük umutlar vaad ediyordu.
Köylü toplumunu aydınlatacak ve modern tarımı hayata geçirecek öğretmenler yetiştirmeyi hedefliyordu. Büyük savaşlar vermiş Anadolu toplumu harap ve bitap düşmüştü.Cumhuriyet devrimiyle birlikte tarihte görülmedik ilerleme tüm hızıyla devam ediyordu; ancak talihsizlikler yakamızı bırakmıyordu.1929 ekonomik küresel bunalımı ve ufukta beliren 2'nci büyük dünya savaşı.
Bu koşullar altında bir şey yapmak gerekiyordu:Eğitimde ilerlemek,köylüyü kalkındırmak.
Tam donanımlı ve pratik bilgili öğretmenler yetiştirilecek,iş ile eğitim aynı anda yapılacak,her öğretmen bir çok konuda beceri kazanacak ve köylerde köylüyü bilinçlendireceklerdi.
Öğretmen adayları, zirai,sanayi gibi bütün üretim şekillerine,teorik ve pratik bakımdan hakim olacak donanımda yetiştirilecekti.
Bu ilkeler ışığında kollar sıvandı ve 43 yaşındaki genç devrimci Eğitim bakanı İzmir milletvekili Hasan-Âli Yücel ve İlköğretim Genel Müdürü İ.Hakkı Tonguç ilköğretim seferberliğini 1946 yılına kadar beraber yürüttüler.Nüfus çoğunluğunun bir an önce eğitilmesini ve Atatürk devrimlerinin yurt çapında yayılmasını hedeflediler.
Enstitülerde,en büyüğünden en küçüğüne kadar kızlı erkekli tüm öğrenciler,yönetici ve öğretmenler gibi eğitimin gerçek insan öğesi olarak yer alacaklardı ve aldılar.
Hummalı bir çalışma başlatıldı ve 1940 yılında 14 olan Enstitü sayısı 1943 yılında 20'ye çıktı.
Ancak devrim ve eğitim düşmanları boş durmuyorlardı.Bu günün sağcılarından daha sağcı,yobazlarından daha yobaz bir kitle CHP içinde harekete geçmişti; eğitime yönelik çalışmaları karalıyor ve köstek oluyorlardı. Rahatlarının bozulacağını düşünen yöneticiler,çıkarları tehlikeye giren ağa-eşraf ve bugün olduğu gibi dini istismar eden hocalar,şeyhler ve şıhlar karşı propaganda yapıyorlardı.
Gerici güç baskın geldi ve sözünü ettiğimiz bilim ve eğitim yuvaları yavaş yavaş işlevini yitirdi;öğrencilerin yetki ve sorumluluk alması sona erdirildi,daha sonra kız ve erkek öğrenciler ayrıştırıldı, serbest okuma saatleri kısıtlandı,köy öğretmen okullarına dönüştürüldü ve 1954 yılında Demokrat Parti iktidarınca kapatıldı.
Yaklaşık 10 yıllık zaman dilimi içinde uygulanmış olmasına karşın izleri bugünlere kadar sürecek eserler, deneyimler ve büyük insanlar yarattı.O günün koşullarında ve yokluklarında bunları yapmak ancak Atatürk devrimcisi ve idealist aydınların harcıydı.
Köy enstitülerini enine boyuna anlatmak ve tahlil etmek onlarca kitaba sığmaz.Amerikalı ünlü eğitimci John Dewey'in "Köy Enstitüleri hayalimdeki okullardır" sözü tarihe geçmiştir.
